Procesy specjalne w wytwarzaniu konstrukcji stalowych i aluminiowych

Jeżeli wykonujesz w swojej firmie procesy specjalne, musisz pamiętać o tym, że powinny one być kontrolowane i walidowane. Jest to konieczne do tego uzyskać i utrzymać certyfikat Zakładowej Kontroli Produkcji. Dowiedz się, czym są procesy specjalne w ujęciu nowym EN 1090 i dlaczego ważna jest ich walidacja.

Co to jest proces specjalny w ujęciu serii norm EN 1090?

W ujęciu normy EN ISO 9000 proces, w którym zgodność otrzymanego wyrobu, nie może być zweryfikowana łatwo lub ekonomicznie, często jest określany jako „proces specjalny”.

Jak zrozumieć tą definicję? Jeśli uczestniczyłeś/aś w różnego rodzajach szkoleniach z zakresu normy EN 1090 i ZKP to pewnie spotkałeś/aś się już z tą definicją procesu specjalnego. Innymi słowy, proces specjalny to taki, którego rezultat ciężko jest zweryfikować w sposób nieniszczący w trakcie wytwarzania produktu. Natomiast wytworzony w wyniku procesu specjalnego produkt może ujawnić swoje wady w trakcie użytkowania. A zatem proces specjalny powinien być w jakiś sposób kontrolowany, aby nie dopuścić do ewentualnych wad produktu.

W ujęciu norm z serii EN 1090 ja osobiście proces specjalny rozumiem w troszkę inny sposób. Zapewne wiesz już, że Twoje wyroby konstrukcyjne ze stali i aluminium powinny być ocenione wg normy EN 1090-1 i certyfikowane, żeby można je było wprowadzić do obrotu na rynek. Oceniając swój produkt deklarujesz pewne jego charakterystyki tj.:

• Tolerancje wymiarów i kształtu;
• Spawalność;
• Odporność na kruche pękanie;
• Reakcja na ogień;
• Trwałość;
• Charakterystyka konstrukcyjna – projekt;
• Specyfikacja wykonania;

Spawanie jako proces specjalny

Każdy proces zastosowany w trakcie wytwarzania, a mający później wpływ na deklarowane właściwości wyrobu ja nazywam procesem specjalnym. Dla przykładu najbardziej powszechnym procesem specjalnym używanym w produkcji wyrobów wg serii norm EN 1090 jest spawanie. Dlaczego jest on procesem specjalnym? Ponieważ jest to proces, który wprowadza duże ilości ciepła do spawanego materiału. W wyniku tego powstaje spoina i strefa wpływu ciepła (tzw. SWC). Są to obszary o zmienionych właściwościach względem materiału rodzimego. Materiał rodzimy to może być np. blacha kupiona z hurtowni stali. Producent takiej blachy, czyli huta ma obowiązek zadeklarowania właściwości użytkowych swojego wyrobu. Deklaracją tą jest świadectwo odbioru 3.1 wg EN 10204 – czyli coś co nazywasz atestem. Spawając elementy z takiej blachy zmieniasz jej zadeklarowane właściwości i teraz to ty odpowiadasz za to, co z tej blachy wyprodukujesz. Większość producentów wie, że żeby spawać to trzeba mieć kwalifikowaną technologię spawania WPQR. To potwierdza, że proces spawania jest sprawdzony i przydatny w użyciu. Na podstawie WPQR możesz śmiało deklarować spawalność przy swoim produkcie.

Inne procesy specjalne

Ale tych charakterystyk jest więcej, co za tym idzie więcej jest również procesów specjalnych. Wymienię więc tutaj pozostałe procesy specjalne:

1. Cięcie termiczne – przeczytaj mój artykuł o walidacji cięcia termicznego tutaj.
2. Kształtowanie;
3. Prostowanie termiczne;
4. Wykonywanie otworów;
5. Połączenia mechaniczne;
6. Zabezpieczenie antykorozyjne.

Wymieniłem tutaj wykonywanie otworów. Dziwne – pomyślisz sobie – co może być „specjalnego” w wykonywaniu otworów? Nic, jeśli je wiercisz. A co w przypadku wybijania ich na prasie, albo wykrawania na plazmie?  Okazuje się, że wykonywanie takich otworów może stanowić problem i musi być wykonane ze szczególnym rygorem. Dlaczego? Bo taki proces zmienia już charakterystykę materiału.

Do czego jest potrzebna walidacja procesu?

Do każdego z tych procesów (do spawania również) musisz mieć pisemne procedury/instrukcje wykonywania. Personel wykonujący te procesy powinien być przeszkolony, a dodatkowo spawacze powinni posiadać świadectwa dopuszczające do spawania. Procesy te powinny być także kontrolowane i walidowane przez producenta. Co ma na celu taka walidacja procesu? Cel jest taki żeby wykazać, że rzeczywiście Twój zakład produkcyjny posiada zdolność do wykonywania konstrukcji stosując poszczególne procesy specjalne. WPQR potwierdza Twoją zdolność do spawania, tak CPQR (jeśli chcesz kwalifikować proces cięcia termicznego) potwierdza Twoją zdolność do cięcia termicznego danego gatunku materiału.

Podsumowanie

Chcesz uzyskać i utrzymać certyfikat Zakładowej Kontroli Produkcji? Musisz walidować procesy specjalne, które wykonujesz w swoim zakładzie produkcyjnym. Niewątpliwie zawsze będzie to sprawdzane przez inspektora/audytora w trakcie inspekcji/audytu. Ale nie rób tego jedynie dla świstka papieru. Dzięki walidacji procesów specjalnych będziesz mógł/mogła śmiało zadeklarować właściwości użytkowe swoich wyrobów. Bo w końcu jako producent – w myśl CPR 305/2011 – bierzesz za nie odpowiedzialność.