09 lis 2021

Atest materiałowy. Z tym terminem spotkał się każdy, kto ma do czynienia z produkcją wyrobów z metalu. Nie wszyscy jednak wiedzą, że są różne rodzaje „atestów materiałowych”, fachowo określanych dokumentami kontroli, które opisuje norma EN 10204. Z tego artykułu dowiesz się:

1. Jakie są rodzaje dokumentów kontroli materiałów?
2. Jak odczytać atest materiałowy?
3. Jakich dokumentów kontroli powinniśmy oczekiwać od dostawców materiałów?

Jakie są rodzaje dokumentów kontroli materiałów

Choć sama norma EN 10204 w tytule ma odniesienie do wyrobów metalowych, już na wstępie możemy w niej przeczytać, że dokument ten można stosować do wyrobów niemetalowych. Jeżeli produkujesz stalowe konstrukcje budowlane wg EN 1090, to zapewne spotkałeś się z tymi rodzajami dokumentów, chociażby dla farb i lakierów stosowanych do zabezpieczenia antykorozyjnego konstrukcji. Wracając do tematu, jakie są rodzaje dokumentów kontroli materiałów? Otóż norma definiuje 2 typy dokumentów kontroli:

1. Dokumenty kontroli oparte na kontroli wewnętrznej. Kontrola wewnętrzna wg definicji to kontrola przeprowadzana przez wytwórcę według własnych procedur w celu oceny, czy wyroby określone tą samą specyfikacją wyrobu i wykonane według tego samego procesu wytwarzania spełniają wymagania podane w zamówieniu. W tej grupie rozróżnić można 2 rodzaje dokumentów kontroli:
   1. Rodzaj 2.1 – inaczej Deklaracja zgodności z zamówieniem. Jest to najprostsza forma deklaracji właściwości wyrobu. Producent po prostu deklaruje zgodność wykonania z zamówieniem, ale nie przytacza żadnych wyników badań z kontroli wewnętrznej.
   2. Rodzaj 2.2 – inaczej Atest. Producent deklaruje zgodność wykonania z zamówieniem, jednocześnie przytacza wyniki badań z ogólnej kontroli wewnętrznej.
2. Dokumenty kontroli oparte na kontroli odbiorczej. Kontrola odbiorcza to wg definicji kontrola przeprowadzana przed wysyłką, wg specyfikacji wyrobu, na wyrobach mających stanowić dostawę lub na partiach wyrobów, w których część ma stanowić dostawę, w celu sprawdzenia, czy te wyroby spełniają wymagania podane w zamówieniu. W tej grupie również można rozróżnić 2 rodzaje dokumentów kontroli:
   1. Rodzaj 3.1 – inaczej Świadectwo odbioru 3.1. Producent potwierdza zgodność wyrobu z zamówieniem i podaje wyniki badań z kontroli odbiorczej, z tym że świadectwo musi potwierdzić upoważniony przedstawiciel kontroli wytwórcy, niezależny od wydziału produkcyjnego.
   2. Rodzaj 3.2 – inaczej Świadectwo odbioru 3.2. Producent potwierdza zgodność wyrobu z zamówieniem i podaje wyniki badań z kontroli odbiorczej, ale samo świadectwo może być wydane tylko jeżeli zostanie potwierdzone przez:
      • Upoważnionego przedstawiciela kontroli wytwórcy, niezależnego od wydziału produkcyjnego i
      • Upoważnionego przedstawiciela kontroli zamawiającego (odbiór drugiej strony) lub
      • Inspektora kontroli określonego w przepisach urzędowych (np. dyrektywa ciśnieniowa 2014/68/EU) – odbiór trzeciej strony.

Kontrola wewnętrzna a kontrola odbiorcza – czym to się różni?

W podsumowaniu pierwszej części artykułu chciałbym podkreślić, że kontrola wewnętrzna w rozumieniu tej definicji opiera się na zarządzaniu jakością produkcji, a nie na szczegółowej kontroli każdego wyprodukowanego wyrobu. Nie wymaga także udziału niezależnej od produkcji kontroli jakości. Wyroby poddane kontroli wewnętrznej, jak sama norma mówi niekoniecznie muszą pochodzić z partii stanowiącej dostawę. W przeciwieństwie do kontroli odbiorczej, gdzie próbki do badań muszą pochodzić stricte z partii wysyłanej do klienta. Co więcej, kontrolę odbiorczą muszą wykonać niezależni od produkcji kontrolerzy, a w przypadku odbioru rodzaju 3.2 potrzebny jest przedstawiciel kontroli drugiej lub trzeciej strony. Żeby lepiej zobrazować sobie różnicę pomiędzy tymi dokumentami, pobierz naszą infografikę:

Jak odczytywać atesty materiałowe?

Z mojego doświadczenia wiem, że odczytywanie atestów materiałowych sprawia problemy wielu osobom, ze względu na to, że każdy producent stosuje swój układ dokumentu. Zatem pokrótce wyjaśnię, w jaki sposób sprawnie odczytać każdy dokument kontroli.

Norma EN 10204 mówi o dokumentach kontroli wyrobu, ale nie zawiera szczegółowych informacji o tym, co powinno znaleźć się na ateście materiałowym. Norma ta daje natomiast pewne podpowiedzi w tej kwestii. Chociażby odniesienie do normy EN 10168 w przypadku wyrobów ze stali. W tej normie określono informacje, jakie należy podawać w dokumentach kontroli wyrobów stalowych, wraz z krótkim ich opisem. Nie będę szeroko opisywał treści zawartych w normie EN 10168, gdyż wymagałoby to osobnego artykułu. Pokażę jedynie przykład atestu 2.2 i pokrótce wyjaśnię jak go odczytać.

Przede wszystkim odbiór wyrobu należy przeprowadzić w oparciu o normę wyrobu. Na załączonym przykładzie masz podaną normę EN 10219-1. Już sam jej tytuł mówi, że w tym przypadku masz do czynienia z kształtownikami zamkniętymi ze szwem wykonanymi na zimno ze stali konstrukcyjnych niestopowych i drobnoziarnistych. W poszczególnych polach podkreśliłem na czerwono symbole kolejnych bloków informacji. Na poniższym przykładzie są to symbole zaczynające się od liter A, B, C z przyporządkowanym kolejnym numerem.

Teraz za pomocą normy EN 10168 mogę zidentyfikować jakiego typu są tą informacje:

Kolejne tablice normy EN 10168 szczegółowo opisują, że polu o oznaczeniu A07 powinna znaleźć się informacja o numerze zamówienia klienta. Jeżeli porównasz sobie informacje z atestu z normą EN 10168 łatwiej będzie Ci odczytać informacje zawarte na ateście, a po odczytaniu kilkudziesięciu dokumentów wystarczy jeden rzut oka i zdołasz wyłapać wszystkie potrzebne informacje.

Jakich dokumentów kontroli powinniśmy oczekiwać od dostawców materiałów?

Jeżeli jesteś producentem urządzeń ciśnieniowych podlegających ocenie wg dyrektywy ciśnieniowej, lub producentem metalowych wyrobów konstrukcyjnych, podlegających ocenie wg normy EN 1090-1 to musisz zawsze egzekwować od swoich dostawców materiałów odpowiednich dokumentów kontroli. Pytanie tylko jakich konkretnie dokumentów kontroli masz oczekiwać?

Zacznę od dyrektywy ciśnieniowej 2014/68/EU. Norma EN 10204 jest zharmonizowana z tą dyrektywą i zawiera załącznik ZA. Określa on dokumenty kontroli dla poszczególnych materiałów użytych do budowy urządzenia ciśnieniowego:

Jeśli natomiast chodzi o konstrukcyjne wyroby metalowe ze stali, to w Tablicy 1 normy EN 1090-2 znajdziesz informację o koniecznych dokumentach kontroli dla materiałów użytych w konstrukcji.

Pamiętaj, że jeżeli zamawiasz materiały do produkcji certyfikowanych wyrobów to zwróć uwagę na to, żeby w swoim zamówieniu uwzględnić odpowiedni dokument kontroli. Jeżeli nie załączysz odpowiednich atestów do dokumentacji powykonawczej wyrobu, może się okazać, że klient nie odbierze zamówienia dopóki nie udowodnisz, że dany materiał spełnia wymagania!

Wymagaj atestów od swoich poddostawców

Istnieją 4 dokumenty kontroli wyrobów metalowych, które potwierdzają zgodność wyrobów metalowych ze specyfikacją zamówienia. Dokumenty rodzaju 2.1 i 2.2 oparte są na uproszczonej kontroli wewnętrznej wg wewnętrznych procedur producenta. Dokumenty rodzaju 3.1 i 3.2 wymagają bardziej złożonej kontroli odbiorczej, a za jej przeprowadzenie są odpowiedzialni niezależni od wydziałów produkcyjnych kontrolerzy. Producenci certyfikowanych wyrobów spawanych powinni bezwzględnie egzekwować od swoich poddostawców materiałów odpowiednie dokumenty kontroli, które wymagane są przez przedmiotowe normy wyrobu takie jak choćby norma EN 1090-2.

Na koniec jeszcze wspomnę, że norma EN 10204 może Ci przyjść z pomocą, jeżeli jesteś producentem spawanych wyrobów metalowych, które nie są objęte żadną zharmonizowaną normą wyrobu, wymagającej wystawienia odpowiedniej deklaracji zgodności. Jeżeli nie wiesz jak zadeklarować właściwości swojego wyrobu, możesz to zrobić wystawiając odpowiedni dokument kontroli wg EN 10204. Tak robią chociażby producenci metalowych wyrobów spawanych, wykonanych wg normy PN-EN 15085.